Uprawnienia i metodologia pracy Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur (KMPT)
07.12.2021 • Agata Malinowska
„Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych” - art. 40 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Czym jest OPCAT?
OPCAT to Protokół fakultatywny do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania. Jest to umowa międzynarodowa, która została ratyfikowana przez Polskę, dzięki czemu aktualnie stanowi część polskiego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana. Wobec powyższego, realizacja postanowień OPCAT przez funkcjonariuszy Policji jest ich obowiązkiem prawnym. Idea OPCAT opiera się na prewencji i kooperacji Krajowych Mechanizmów Prewencji Tortur z władzami. Powinny one analizować przedstawiane rekomendacje i prowadzić dialog z KMPT na temat możliwych środków ich realizacji.
Cele działania Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur:
• sprawdzanie sposobu traktowania osób pozbawionych wolności w miejscach zatrzymań, w celu wzmocnienia, jeśli to niezbędne, ich ochrony przed torturami oraz innym okrutnym, nieludzkim lub poniżającym traktowaniem albo karaniem,
• przedstawianie rekomendacji w celu poprawy traktowania oraz warunków osób pozbawionych wolności i zapobiegania torturom oraz innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu,
• rekomendowanie rozwiązań, które pozwolą na zapobieganie torturom oraz innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.
Wnioski i rekomendacje KMPT opierają się przede wszystkim nastandardach międzynarodowych, w szczególności na normach ONZ i zaleceniach Podkomitetu ds. Prewencji Tortur ONZ (SPT).
Podstawowym elementem działalności KMPT są niezapowiedziane wizytacje w miejscach zatrzymań w celu monitoringu:
• sposobu traktowania osób pozbawionych wolności,
• warunków zatrzymania,
• funkcjonujących rozwiązań, chroniących osoby zatrzymane przed torturami.
Uprawnienia Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur (KMPT)
Na podstawie przepisów Protokołu OPCAT do Konwencji oraz na podstawie przepisów ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, pracownikom Biura RPO wykonującym zadania KMPT przysługuje prawo do:
• dostępu do wszystkich informacji dotyczących liczby osób pozbawionych wolności w miejscach zatrzymań oraz liczby tych miejsc i ich położenia;
• dostępu do wszystkich informacji dotyczących traktowania osób pozbawionych wolności, jak również warunków ich zatrzymania. Mogą to być informacje zawarte w dokumentacji papierowej lub elektronicznej, przetwarzane w postaci papierowej lub elektronicznej, zawarte w materiałach audio, video lub audiowizualnych, np. informacje z monitoringu pomieszczeń w jednostce organizacyjnej Policji. Mogą to być także akta spraw, w tym akta postępowań przygotowawczych prowadzonych przez Policję, a także akt postępowań karnych prowadzonych przez prokuraturę lub sądy, jeżeli akta tych spraw znajdują się w jednostce organizacyjnej Policji oraz jeżeli akta te dotyczą osób pozbawionych wolności przebywających lub które przebywały w miejscach zatrzymań w jednostce organizacyjnej Policji. Wgląd do akt lub dokumentów w tych aktach zawierających informacje niejawne odbywa się na zasadach i w trybie określonym w przepisach o ochronie informacji niejawnych. Dostęp (wgląd) w akta postępowania przygotowawczego odbywa się na miejscu w jednostce organizacyjnej Policji w trakcie wizytacji KMPT. Nie wymaga uzyskania zgody prokuratora lub innego organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze, czy też zgody sądu na dostęp do akt;
• swobodnego dostępu do wszystkich miejsc zatrzymania, ich instalacji i urządzeń np. urządzeń do rejestracji obrazu w pomieszczeniach, gdzie przebywają lub mogą przebywać osoby zatrzymane. W jednostkach organizacyjnych Policji takimi miejscami są w szczególności:
- PDOZ, PID, pokoje przejściowe, tymczasowe pokoje przejściowe,
- pokoje przesłuchań lub inne miejsca, w których dokonuje się czynności w odniesieniu do osoby pozbawionej wolności lub z jej udziałem, np. pokoje lub pomieszczenia służbowe funkcjonariuszy komórek właściwych w sprawach kryminalnych, dochodzeniowo-śledczych lub prewencyjnych, jeżeli wykonuje się w nichczynności w stosunku do osób zatrzymanych, doprowadzonych,konwojowanych lub osób pozbawionych wolności w inny sposóblub na innej podstawie prawnej,
- pojazdy służbowe policji (radiowozy), którymi przewozi się lub którymi mogą być przewożone osoby pozbawione wolności,
- inne miejsca, w których przebywa lub może przebywać osoba pozbawiona wolności, np. szatnie, pomieszczenia sanitarne, klatki schodowe itd.;
• odbywania prywatnych spotkań/rozmów bez świadków z osobami pozbawionymi wolności, bądź osobiście, bądź poprzez tłumacza, jak również z każdą inną osobą, co do której przedstawiciele KMPT uznają, że mogą przekazać stosowne informacje dotyczące sposobu traktowania osób pozbawionych wolności (np. z funkcjonariuszami i pracownikami Policji, świadkami, innymi osobami przebywającymi w jednostce Policji);
• rejestrowania obrazu lub dźwięku w miejscach, w których przebywają osoby pozbawione wolności, za zgodą osób, które będą rejestrowane;
• swobody wyboru miejsc w jednostce organizacyjnej Policji, które przedstawiciele KMPT chcą odwiedzić oraz osób, z którymi chcą przeprowadzić rozmowy. Przedstawiciele KMPT mają prawo żądać i w rezultacie wejść do pomieszczeń, pokoi itp., żeby sprawdzić czy nie przebywają tam osoby pozbawione wolności, a także w celu uzyskania dostępu do wszystkich informacji dotyczących traktowania osób pozbawionych wolności i warunków ich zatrzymania.
Przedstawiciele KMPT podczas wizytacji posługują się upoważnieniem, które jest integralną częścią legitymacji. Wzór upoważnienia, legitymacji i opis działalności Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur znajduje się m. in. na stronie internetowej Zespołu ds. Ochrony Praw Człowieka KSP w zakładce pn. „Uprawnienia - Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur KMPT”.
Postępowanie policjantów w przypadku wizytacji KMPT:
• potwierdzić tożsamość osób, które chcą rozpocząć wizytację w ramach KMPT (sprawdzić upoważnienie oraz ważność legitymacji służbowej);
• umożliwić delegacji KMPT wejście na teren wizytowanej jednostki możliwie jak najszybciej, wszelkie opóźnienia w tym zakresie nie powinny mieć miejsca;
• niezwłocznie powiadomić przełożonego o fakcie pojawienia się zespołu Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur;
• umożliwić członkom Zespołu KMPT dostęp do wybranego przez siebie pomieszczenia (najczęściej PDOZ/PID, pomieszczenia komend/komisariatów);
• na prośbę członków KMPT:
- okazać żądaną dokumentację, w tym np. zapis monitoringu wizyjnego;
- udostępnić każde miejsce w jednostce, w tym np. radiowóz w celu dokonania inspekcji;
- udostępnić monitoring przebiegu czynności służbowych (np. przesłuchania, rozpytania, konwojowania);
- umożliwić swobodne odbycie rozmowy z wybraną osobą (np. zatrzymanym, podejrzanym, świadkiem, funkcjonariuszem, pracownikiem cywilnym, interesantem przebywającym w jednostce Policji). Taka rozmowa może się odbyć wyłącznie bez obecności funkcjonariusza, w warunkach zapewniających poufność kontaktu.
Uniemożliwienie wykonania przez delegację wybranych czynności stanowi naruszenie protokołu OPCAT i obowiązującego prawa. W trakcie wizytacji pracownicy KMPT mogą wykorzystywać urządzenia pomiarowo - rejestracyjne.
Co się dzieje po wizytacji KMPT w jednostce Policji?
Z wizyty sporządzany zostaje raport, który przesyłany jest zarówno do kierownictwa wizytowanej jednostki, Pełnomocnika Komendanta Głównego Policji ds. Ochrony Praw Człowieka, Dyrektora Biura Prewencji Komendy Głównej Policji. Raport zawiera wnioski, zalecenia, uwagi i prośby o informacje. Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur zwraca się również z prośbą o udzielenie odpowiedzi na kwestie podniesione w raporcie. Raporty i odpowiedzi władz stanowią część toczącego się dialogu ukierunkowanego na zapobieganie torturom. Ponadto Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur sporządza i publikuje także roczne raporty ze swojej działalności, które zawierają podsumowanie ujawnionych problemów w miejscach detencji i rekomendowanych rozwiązań. Raporty takie dostępne są także w formie elektronicznej na stronie internetowej www.rpo.gov.pl